زیتون خوب نیازمند نگاه علمی به فرایند تولید تا فرآوری می باشد. مقاله زیر حاوی نکات مفیدی درباره آبیاری باغات زیتون می باشد.
کارهایی که در باغات زیتون بعد از برداشت میوه شروع میشود:
- هرس
- شخم و روتیواتور زنی پای درختان
- تنظیم نحوه آبخوری درختان و لوپ های آبیاری و قطره چکان ها
- تعمیر و اورهال (بازسازی) کردن ایستگاه های تحت فشار و …
رتیواتور زنی پای درختان
حذف پاجوش ها (بسیار مهم)
حذف پاجوش ها و تنظیم لوپ های آبیاری
محل مناسب ریختن کود و بزرگ کردن لوپ و آبیاری
تجهیز سیستم های آبیاری تحت فشار به سیستم های جدید تزریق کود ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
معايب استفاده از سیستم مخازن کود قديمی مانند مخزن ساده کود و سیستم انژکتور با هدف کود دهی:
- عدم یکنواختی توزیع کود در اول و آخر عملیات کوددهی ،بطوریکه در تایم های اول کود با غلظت بیشتر و در تایم آخر با غلظت بسیار کمتری وارد سیستم میشود .
- عدم سيرکولاسيون و اختلاط مداوم کود در حین عملیات کوددهی
- افت اجتناب ناپذیر فشار کل سیستم به دلیل ایجاد افت اجباری در ایستگاه فیلتراسیون برای وارد شدن کود به شبکه
- امکان پذیر نبودن تزریق اسید با هدف شستشوی قطره چکان ها و یا اصلاح بافت خاک
- رسوب بخشی از کود در مخزن
- مشکل کوددهی در سیستم های آبیاری کم فشار
ضرورت تعمیر و بازسازی سیستم های آبیاری باغ های زیتون
یکی از مشکلات اصلی امروزه باغات زیتون کشور تخریب پمپ ها، شناورها، شیر فلکه ها، تانک شن، تانک کود، فیلترهای دیسکی، لوله های اصلی و … در سیستم های آبیاری قطره ای باغ ها است.
این امر موجب کاهش فشار در پشت قطره چکان ها، هدر رفت آب و عدم آبخوری خوب درختان زیتون می شود.لذا باید نسبت به اصلاح و بازسازی و بروز کردن سیستم های آبیاری تحت فشار توسط متخصصین ماهر اصلاح سیستم های آبیاری اقدام شود. و فصل پاییز و زمستان زمان مناسبی برای انجام این کار مهم و حیاتی است.
سیستم ریشه ای زیتون
زیتون دارای سیستم ریشه ای سطحی و گسترده است. به ویژه در باغ های دارای سیستم آبیاری قطره ای
در حدود ۸۰ درصد ریشه های زیتون در عمق ۶۰ سانتی متری بالای خاک قرار دارند. البته خصوصیات خاک تعیین کننده عمق پراکنش ریشه هاست.
این نوع سیستم آبیاری سطحی نشان می دهد که برای حفر چالکود و کوددهی نیاز به بالا بردن عمق چاله ها نیست. شخم و پابیل عمیقی در موقع خاکورزی نیاز ندارد و درست نیست.
اما زیتون به دلیل داشتن چنین سیستم ریشه ای به غرقاب و عدم تهویه حساس است.
فعالیت ها و اقدامات پیشنهادی برای فصل پاییز و زمستان در خصوص نگه داری و اصلاح سیستم های آبیاری قطره ای باغ های زیتون
با عنایت به کم شدن آبیاری در این فصل و شروع بارش های پاییزه و زمستانه اقدامات زیر به باغدارن محترم توصیه می گردد.
1) اگر استخرهای ذخیره آب دارای نشتی و ایراد می باشند و در طول فصل تابستان با هدر رفت و نشتی آب از استخرها مواجه بودید، این فصل برای ترمیم استخرها بسیار مناسب می باشد .
2) فصل زمستان فرصت بسیار خوب برای تعمیر پمپ ها و اورهال آنها و تعویض نخ گرافیت و تعویض کاسه نمد پمپ های WKL می باشد .
3) در صورتی که بیش از سه سال از خرید و یا تعویض سیلیس های داخل مخازن شن می گذرد حتما اقدام به تعویض سیلیس هاي داخل مخازن نمایید.
4) نازل های داخل مخازن شن معمولا از بخش های فراموش شده سیستم فیلتراسیون می باشند که نقش مهمی در عبور جریان آب دارند .در صورت امکان درهر بار تعویض سیلیس ها، نسبت به تعويض نازل های داخل مخازن اقدام نمایید .
5) زمستان فرصت بسیار مناسبی برای تعمیر شيرفلکه های چدنی می باشد. شيرهاي چدنی در هر زمستان نیازمند تعویض نخ گرافیت و گلویی و گريس کاري می باشند .
6) مخازن و پکیج های تزریق کود باید کاملا از کود و آب تخلیه شوند. و حتما قبل از تخلیه اقدام به تزریق حدودا پانصد لیتر آب خالص با پمپ تزریق نمایید تا از عدم وجود کود در داخل قطعات پمپ مطمئن شوید. برخی کود ها با ایجاد رسوب باعث خورندگی قطعات پکیج تزریق می شوند.
7) پس از تخلیه کامل پکیج تزریق کود، از محل زیر پمپ تزریق اقدام به تخلیه پمپ تزریق نمایید.
8) در صورتی که بخشی از باغ در طول تابستان نسبت به بقیه قسمت ها آب کمتری دریافت کرده و دارای مشکل فنی می باشد حتما توصیه می گردد با مشورت کارشناسان آبیاری قبل از رسیدن فصل بهار نسبت به عیب یابی و رفع نواقص اقدام نمایید.
مراقبت و محافظت از پمپ های شناور نصب شده در چاهک های استخر ژئوممبرن
چندسالی هست که برای برداشت آب و پمپاژ آب از استخرهای ذخیره آب ژئوممبرن، از چاهک و پمپ های شناور استفاده می شود.
اما این متد در کنار تمام مزیت ها معایب و اشکالاتی دارد. بزرگ ترین مشکل این متد این موضوع هست که عموما جلبک ها و برگ های پاییزی و حتی پلاستیک های موجود در استخر از لوله مکش به داخل چاهک کشیده می شوند و به دور منطقه مکش پیچیده شده و باعث ایجاد مشکل بزرگ و گاها سوختن پمپ می شوند.
دلیل این موضوع مسدود شدن محل مکش پمپ می باشد و پمپ عملا با کمبود آب مواجه می شود و شروع به سوختن سیم پیچی می کند.
چیزی که که این موضوع رو حادتر می کند باز بودن روی استخر و هجوم باد و برگ گیاهان است
اعلام خطر :
باغداران محترم درصورت مواجه شدن با افت شدید فشار و دبی سیستم (عموما بدون دلیل)
و هم چنین کاهش آمپراژ پمپ به موضوع مسدود شدن محل مکش پمپ توسط عوامل انسداد حساس و نسبت به رفع آن اقدام عاجل نمایید.
پیشنهاد :
برای جلوگيری از این موضوع بهترین راهکار ساخت و نصب یک سبد مشبک ،در محل مکش لوله ها دقیقا در داخل استخر می باشد.
این سبد مشبک هر چقدر بزرگ تر همان قدر بهتر، اما ابعاد ۱۵۰ در ۱۵۰ سانتی متر مناسب است و
بهتر است در ساخت شبکه توری از توری پلاستیک و به جای آهن از آلومینیوم برای ساخت چهارچوب استفاده شود .
فصل پاییز و زمستان فرصت مناسب برای نظافت استخر و نصب این سبد می باشد.
آشنایی با انواع قطره چکان های سیستم های آبیاری قطره ای در باغات زیتون
اولین قطره چکان هایی که در سیستم آبیاری باغات مورد استفاده قرار گرفت ، قطره چکان در خط و يا بین خط(تصویر بالا بود ) که در فواصل مشخص، لوله 16 بریده می شد و این قطره چکان در بین لوله 16 کار گذاشته می شد.
معایب این قطره چکان ها:
- عدم داشتن کنترل فشار
- عدم داشتن کنترل دبی
- در رفتن مداوم لوله های 16 از محل برش و نصب قطره چکان ها
به عبارت دیگر عیب بزرگ این نوع قطره چکان ها در این بود که هرجا این قطره چکان در ابتدای خط و یا در پایین ترین نقطه قرار می گرفت، آب بیشتری از آن خارج می شد و برعکس در انتهای خطوط و در بالای شیب ها آب کمتری از آن خارج می گردید.
نسل بعدی قطره چکان ها قطره چکان های روی خط بود که دیگر نیازی به برش لوله 16 نداشت و کار اندکی راحت تر شده بود. اما مشکل عدم کنترل فشار و دبی هم چنان پابرجا بود.
معایب این قطره چکان های روی خط نیز همانند قطره چکان های نسل اول عدم داشتن کنترل فشار و کنترل دبی بود.
هرجا این قطره چکان در ابتدای خط و یا در پایین ترین نقطه قرار می گرفت، آب بیشتری خارج می شد و برعکس در انتهای خطوط و در بالای شیب ها آب کمتری بیرون می آمد. و نتیجه این امر عدم یکنواختی آبیاری و عدم یکنواختی رشد درختان و در نتیجه افت محصول در بخش هایی از باغ بود.
مشکلات موجود در آخرین زنجیره توزیع آب که همان قطره چکان بود ّباعث شد تکنولوژی ساخت قطره چکان ها به سرعت پیشرفت کند و قطره چکان های نسل جدید و پیشرفته وارد بازار شود.
خصوصیات بارز قطره چکان های جدید :
کنترل دبی : این خاصیت باعث میشود که با وجود تفاوت در فشار موجود در خط لترال آب یکنواخت و مساوی از همه قطره چکان ها خارج شود .
این خاصیت در باغات شیب دار بسیار بسیار مهم هست چون موجب یکنواختی توزیع آب در تمام قطعات و پای تمام درختان بدون در نظر گرفتن شیب زمین می شود و در نهایت ما در باغ شاهد درختان با فیزیک یکنواخت و شبیه هم خواهیم بود و درختان اختلاف رشدی باهم نخواهند داشت .
خود شوینده بودن : این قطره چکان ها داری تکنولوژی هستند که در ابتدای شروع آبیاری با هواي موجود در لوله 16 شروع به بیرون انداختن اجسام ریز محبوس در داخل ديافراگم خود می کنند.
قطره چکان های نسل جدید دارای تکنولوژی و خصوصیات بارز دیگری نیز هستند که در زیر با علامت اختصاری شرح داده می شود:
قطره چکانNormal
این نوع قطره چکان ها فقط دارای خاصیت خودشوينده بوده و خاصیت کنترل فشار و دبی ندارند و ساده ترین نوع قطره چکان های مدرن هستند.
قطره چکان P.C
این نوع قطره چکان دارای کنترل فشار بوده و در فشارهای مختلف و شیب های مختلف به میزان یکنواخت، در همه جای زمین خروجی آب دارند .
قطره چکان CNL
این قطره چکان دارای خاصیت آنتی سیفون بوده و باعث عدم مکش پس از قطع جریان (مکش گل و لای به داخل لترال) می شوند. اما نکته بسیار مهم این است که این قطره چکان ها به همین دلیل در فشارهای زیر 8/ بار کارآيی خوبی ندارند .
نکات بسیار مهم و ضروری در مورد انتخاب قطره چکان:
1) اگر در باغات خود هنوز از قطره چکان های قدیمی استفاده می کنید، پیشنهاد می گردد حتما نسبت به تعویض آنها با یکی از قطره چکان های مدرن اقدام نمایید تا شاهد جلوگیری از هدر رفت آب، یکنواختی توزیع آب ،یکنواختی رشد درختان، یکنواختی محصول، بالا بردن راندمان آب و…..باشید .
2) برای تعویض قطره چکان ها حتما از کارشناسان این امر مشورت بگیرید. چون این قطره چکان ها علاوه بر تنوع بالا (که اشاره شد)با توجه به پارامترهای مختلفی انتخاب می شوند که این انتخاب حتما باید توسط کارشناس انجام پذیرد.
برای مثال بافت خاک ، نوع درخت و رقم ، سن درخت ، آرایش کاشت درخت ، در انتخاب نوع قطره چکان بسیار بسیار مهم هستند و انتخاب خودسرانه نتایج معکوس به همراه خواهد داشت .
اسید شویی قطره چکان ها و آماده کردن آن ها برای فصل بهار
در فصل زمستان و پس از برداشت محصول ،بهترین فرصت برای اسیدشويی قطره چکان هایی هست که بطور مداوم در طول یک سال استفاده شده اند.
با توجه به کیفیت آب های مورد استفاده، که عموما در باغات زیتون جزو آب هایی با کیفیت متوسط محسوب می شوند، به مرور در طی یک فصل رسوب هایی در داخل قطره چکان شکل می گیرد که اصلا از بیرون قابل رویت نیستند.
اگر کار شستشوی قطره چکان ها توسط اسید انجام نشود بعد از چند سال حتی با قوی ترین اسیدها هم قابل جرم زدایی نخواهند بود. بنابراین پیشنهاد می گردد که هر سال بطور روتين و حداقل یک بار اين اسید شویی انجام شود.
در جدول فوق اسیدهای مورد استفاده با ترکيب مناسب نشان داده شده است.
موضوع بسیار مهم :
این یک فرمول کلی هست و با توجه به اینکه انتخاب هرکدام از اینها بصورت بسیار مستقیم به نوع خاک و pH آن بستگی دارد، توصیه می شود قبل از انتخاب نوع اسید حتما با مشاورين تغذیه باغ خود مشورت نمایید.
نصب شیر های تخلیه هوا یک ضرورت فراموش شده در باغات شیب دار
کاربرد مهم شير تخلیه هوا :
1) یک وسیله مهم در لوله های انتقال آب در سیستم های آبیاری به ویژه در اراضی شیب دار است و کاربرد آن خارج نمودن هوای محبوس در نقاط خاصی از لوله های اصلی و فرعی انتقال آب در باغ می باشد.
2) در صورت عدم خروج هوای داخل لوله، اختلال در جریان آب در لوله های اصلی و فرعی صورت گرفته و باعث ایجاد انسداد کامل لوله می گردد. این مشکل، با نصب یک شیر تخلیه هوا در محل توصیه شده (در انتها) به راحتی حل می شود.
3) در صورت عدم وجود شیر تخلیه هوا به دلیل اختلاط هوا با آب در سیستم بسته آبیاری، آب بصورت یکنواخت توزیع نخواهد شد و همیشه داخل لوله شاهد صدای آب به همراه هوا هستیم.
4) همچنین در باغاتی که ایستگاه پمپاژ و استخر آن، در بالا دست هست، پس از قطع جریان آب ، لوله ها به دلیل مکش منفی کاملا کتابی و به شکل بيضی در خواهند آمد و در نهایت سطح مقطع لوله کاهش پیدا می کند.
5) در صورت نبود شیر تخلیه هوا، پس از خاموش شدن سیستم آبیاری، در صورتی که قطره چکان در داخل گل و لای باشد تمام گل و لای به داخل قطره چکان مکيده خواهد شد(به دلیل ایجاد مکش منفی).
6) در صورت عدم وجود شیر تخلیه هوا ،تعداد ترکیدگی ها در لوله های اصلی افزایش پیدا می کند.
پس با مشورت با متخصصین آبیاری، نسبت به بررسی موضوع اقدام نموده و آن را برطرف نمایید.
مدیریت آب و آبیاری برای کاهش اثرات شوری در باغ های زیتون
با تبخير و مصرف آب به وسيله گياه غلظت نمك در محلول خاك افزايش می‌يابد. قبل از آبياری غلظت نمك حداكثر و بلافاصله پس از آبياری غلظت آن در محلول خاك به حداقل خود می‌رسد. كوتاه كردن فاصله بين آبياری ها موجب میشود تا متوسط رطوبت خاك افزايش يابد به اين ترتيب غلظت نمك در ناحیه ریشه کاهش می یابد.
در ساعات ظهر تابستان آبیاری نکنید چون موجب افزایش تبخیر و تجمع نمک در ناحیه ریشه می شود.
قبل از شروع فصل آبیاری، نیز یک نوبت آبیاری سنگین صورت گیرد تا املاح از ناحیه ریشه خارج گردد.
همچنین بهتر است بعد از بارندگی های سبک سیستم آبیاری قطره ای به کار گرفته شود تا املاح را از ناحیه تجمع ریشه خارج کند.
مخلوط کردن آب های با کیفیت مختلف(شیرین و شور) و رقیق کردن غلظت یون های کلر و سدیم موثر خواهد بود.
مشکلی بنام سوپاپ مکش و گرفتگی مداوم آن توسط برگ ها و جلبک ها در استخر های روباز
اگر از پمپ های WKL استفاده می کنید طبیعتا در داخل استخر و در ابتدای لوله مکش یک قطعه بنام سوپاپ مکش دارند.
وظیفه اصلی این سوپاپ مکش اولا کمک به هواگیری لوله مکش و ثانیاً جلوگیری از ورود برگ و جلبک و سایر مواد با سايز درشت به داخل پمپ می باشد.
اما در فصل برگ ریزان و یا در طول تابستان به دلیل مکش بسیار زیاد در این منطقه تمام برگ ها و آشغال ها به سوپاپ مکش می چسبند.
این موضوع باعث کاهش شدید آب ورودی به داخل پمپ و گاها خسارت پمپ و یا اشکال در هواگیری خواهد شد.
راه حل چیست؟
اول : در صورت امکان توصیه می شود پمپ های موجود را با پمپ های شناور (مستغرق) که بصورت افقی نصب می شوند تعویض نمایید. که در مبحث بعدی مزایای پمپ های شناور افقی نسبت به پمپهای Wkl توضيح داده خواهد شد.
دوم : در صورت عدم امکان تعویض پمپ ها میتوانید از سوپاپ مکش هایی با قابلیت شستشوی خودکار استفاده نمایید. در این سوپاپ مکش ها با استفاده از یک آب برگشت و یک توربین جت در داخل سوپاپ مکش بصورت خودکار سوپاپ مکش تمیز شده و در هر لحظه از نزدیک شدن و چسبیدن هرگونه برگ و جلبک به سوپاپ مکش جلوگیری می نمايد.
تنظیم و بازسازی آبخور درختان
یکی از کارهای مهم و ضروری در باغات زیتونی که سیستم های آبیاری تحت فشار در آن ها وجود ندارد و آبیاری به صورت سنتی انجام می گیرد تنظیم محل عبور آب و درست کردن طشتک آبیاری است.
آب باید از قسمت نصف بیرونی سایه انداز درختان به آرامی عبور کند و ضمن سیراب کردن درخت از آن خارج شود و حالت ماندابی ایجاد نکند. زیرا زیتون به دلیل داشتن سیستم ریشه ای سطحی به عدم تهویه حساس است.
همچنین آب نباید به بین ردیف های درختان سرازیر شود چون موجب گسترش علف های هرز می شود.
زمان انجام این کار مهم آذرماه تا آخر زمستان است.
اهمیت سرویس دوره ای ایستگاه فیلتراسیون آبیاری تحت فشار
فیلتراسیون یکی از مهمترین قسمت های یک سیستم تحت فشار کودآبياری هست.
در صورت غفلت از بازرسی و تنظیف فیلتراسیون زحمات شما در آبیاری و کودهی بی نتیجه خواهد شد.
لذا توجه به حفظ و نگهداری، تمیز کردن و بازسازی آن ضروری است.
داخل ایستگاه تزریق آب و کود و فیلتراسیون باید تمیز و بدون چکه کردن آب از دریچه ها و شیرها و فلکه های موجود باشد.
عکس فوق نمونه بارز از بی توجهی به فيلتراسيون در باغات زیتون می باشد که باعث انسداد کامل قطره چکان شده است .
در ادامه به نحوه نگهداری سیستم فیلتراسیون اشاره خواهیم کرد.
تانک شن در سیستم های آبیاری قطره ای باغ های زیتون
دستگاه فیلتر شنی (صافی شنی) با فيلتراسيون فيزيكی آب باعث حذف ذرات معلق و کدورت موجود در آب میشود.
در اين دستگاه، آب حاوی کدورت را از بستری که دارای دانه های شن و سیلیس می باشد عبور می‌دهند. در اثر عبور آب بستر شنی ، ذرات معلق آب بین ذرات شن و ماسه گير كرده و آب تقريبا عاری از مواد معلق و کدورت، بدست می‌آيد.
فيلتر های شنی يكی از بهترين روش ها برای كاهش غلظت جامدات معلق در آب می باشند.
فیلتر دیسکی در آبیاری قطره ای باغ های زیتون
وجود فیلترهای دیسکی در مسیر عبور آب باعث می شود که ذرات معلق موجود در آب مانند جلبک ها، مواد آلی و رسوبات کلوئیدی در شیارهای موجود روی صفحات به دام افتاده و آب زلال از بین صفحات خارج می شود.
نکات کاربردی فیلتر دیسکی:
فیلترهای دیسکی برای تصفیه شن مناسب نیستند و بیشتر در مواردی بکار برده می شوند که بخواهیم جلبک ها و ذرات آلی و رس را از آب خارج نماییم. بدام افتادن شن بین دیسک ها باعث کاهش کارائی آن خواهد شد.
برای اطلاع از میزان گرفتگی فیلتر، قبل و بعد از فیلتر و روی کلکتور بایستی فشار سنج نصب گردد.
در حالت عادی که فیلترها تمیز باشد، اختلاف فشار در ورودی و خروجی فیلتر در حدود ۰.۵ تا ۲ متر است. در زمان کثیف شدن فیلتر این اختلاف فشار به بیش از ۴ متر می رسد و نمایانگر نیاز فیلتر به شست و شو است.
فیلتر بایستی بعد از سیستم تزریق اسید و کود نصب شود تا رسوبات احتمالی را از آب جدا کند.
فعالیت ها و عملیات مهم برای نگهداری ایستگاه فیلتراسیون کودآبیاری
- شستشوی شن های داخل تانک شن با متد بک واش هر هفته یکبار بدون تعطیلی و غفلت
- شستشوی فیلترهای توری و دیسکي هر هفته دوبار با کمک جوهر نمک رقیق شده
- تعویض شن های داخل فیلتر شن هر سه سال یک بار
- تعویض نازل های داخل مخازن شن هر دو سال یکبار
- تعویض کارتریج داخل فیلترهای دیسکي و توری هر دو سال یکبار
تمام موارد بالا بسیار مهم و با اهمیت هستند و در اسفند ماه تعویض شن ها و فیلتر ها و نازل ها را انجام دهید تا در فصل گرما به مشکل بر نخورید.
17 توصیه جهت بهره وری و کارآیی مصرف آب در باغ های زیتون
1) تبدیل سیستم آبیاری سنتی به قطره ای به روش دقیق و حساب شده
2) اصلاح سیستم های آبیاری قطره ای اجرا شده توسط متخصصان اصلاح سیستم های آبیاری
3) جلوگیری از هدر رفت آب در تمام مسیرهای انتقال و توزیع آب مثل شیر فلکه ها، رایزرها، پمپ ها، فیلترهای شنی و دیسکی و ….
4) آبیاری نکردن در ساعات گرم روز به منظور کاهش تبخیر
5) شخم و پابیل پای درختان و افزایش نفوذ آب به ناحیه ریشه درختان
6) تنظیم آبخوری درختان زیتون در زیر سایه انداز درخت
7) تعویض قطره چکان های نامناسب با قطره چکان های مناسب مثل PC و باز کردن قطره چکان های مسدود از طریق اسید شویی و …
8) تنظیم آب پای درخت با توجه به نیاز آبی درختان بویژه با در نظر گرفتن اندازه و سن درخت
9) حذف جدی و اصولی علف های هرز در باغ های زیتون
10) مبارزه اصولی با آفات و بیماری های زیتون
11) مصرف جدی و اصولی کودهای ترکیبی حاوی ماده آلی و عناصر غذایی مورد نیاز
12) مصرف اسیدهای آلی مثل اسید هیومیک با کیفیت
13) نصب تانک کود و انجام کودآبیاری درختان با کودهای مناسب
14) محلول پاشی عناصر غذایی با کودهای با کیفیت حاوی عناصر ماکرو و میکرو در اوایل بهار و تیرماه
15) اصلاح ارقام نامناسب و جایگزینی آنها با ارقام مناسب و با پتانسیل تولید مناسب و متحمل به تنش های محیطی
16) هرس مناسب و اصولی درختان بعد از برداشت محصول
17) اعمال کم آبیاری در زمان سخت شدن هسته ها در ارقام روغنی
